Санхүүгийн тайлан

САНХҮҮГИЙН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ-1

1. Санхүүгийн тайлан нь СДШ-ний үндэс юм.
1. Санхүүгийн тайлангийн зорилго
2. Санхүүгийн тайлангийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд
2. Нягтлан бодох бүртгэлээс баланс хүртэл
1. Шаардлагагүй үйлдлүүдийн талаар товч
2. Үйлдлүүдийн талаар
3. Санхүүгийн харьцаанууд
1. Тоон материалыг бэлтгэх
2. Санхүүгийн харьцаанууд
3. Мөнгөн урсгал
4. Санхүүгийн тайланд дүн шинжилгээ хийх
1. Балансын бүтэц
2. Хөрвөх чадвар
3. Ашигт ажиллагааны шинжилгээ
4. Зээлжих чадвар

1.1 САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН ЗОРИЛГО

« Санхүүгийн тайлан бол Санхүүгийн дүн шинжилгээний үндэс суурь юм »

* Санхүүгийн тайлангийн зорилго
+ Санхүүгийн мэдээлэл хэрэглэгчдэд мэдээлэл өгөх /компанийн удирдлагууд, хөрөнгө оруулагчид, зээлдүүлэгчид, татварынхан, ажлитнууд гэх мэт.../



* Санхүүгийн дүн шинжилгээний зорилго
+ Санхүүгийн мэдээлэл хэрэглэгчдэд шийдвэр гаргах үндэс болдог
+ Хяналтыг хэрэгжүүлэх үндэс суурь болдог
+ Хэтийн төлөвийг тодорхойлох үндэс суурь болдог

1.2 САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН БҮТЭЦ

1. Баланс

Түгээмэл зүйлүүдээс гадна яг өөрийн хөрөнгө нь хэд юм бэ гэдгийг тодорхолох нь чухал.

1. Орлогын тайлан

Орлогын тайлан бол тодорхой заавар, журмын дагуу хуульд нийцүүлэн гаргадаг.

Зардлын тооцооллыг илүү чухалчилж авч үзэх хэрэгтэй. Сайн бизнес эрхлэгчийн гол анхаарах зүйл нь зардлыг тооцоолол байдаг.

1. Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан

Өөрийн хөрөнгийн байршуулалтийг харуулдаг.

1. Мөнгөн гүйлгээний тайлан

Өнгөрсөн хугацааны мөнгөн урсгалд гарсан өөрчлөлтүүдийг хөрвөх чадварт тулгуурлан хийсэн мөнгөн урсгалын тооцоолол юм.

1. Санхүүгийн тайлангийн тодруулга

Захирлын цалин, Хөрөнгийн үнэлгээ гэх мэт хэрэгцээт мэдээллийг агуулсан байдаг.

1.2 САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН БҮТЭЦ

Хөдөлгөөний баланс нь тухайн тайлангийн хугацаанд компани хаанаас ямар эх үүсвэр олж ямар ямар санхүүжилт хийсэн, түүнийгээ яаж байршуулсаны харуулна.

Хөдөлгөөний баланс - ын ач холбогдол

o Хийгдсэн санхүүжилт зөв эх үүсвэрээр санхүүжигдсэн эсэхийг тодорхойлох. /Ж нь: богино хугацаат санхүүжилтаар үндсэн хөрөнгө санхүүжүүлсэн эсэх/
o Харилцагчийн зан төлөв, бизнес сэтгэлгээнд дүгнэлт өгч болно. / Ж нь: Бизнес эрхлэгч банкнаас зээл авчихаад хувьдаа үнэтэй машин, үнэтэй хаус аваад байх нь компанийн төлбөрийн чадвар, санхүүжилтийн хэрэгцээнд сөргөөр нөлөөлнө./
o Богино хугацаанд тухайн компанийн санхүүг дүгнэх боломжтой

1.2 САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН БҮТЭЦ

Хөдөлгөөний баланс

Хөрөнгийн ашиглалт Хөрөнгийн гарал
Богино хугацаанд

Авлагын өсөлт

Бараа материалын өсөлт

Богино хугацаат өр төлбөр барагдуулах
Богино хугацаанд

Авлагын барагдуулалт

Бараа материалын хасагдуулга

Богино хугацаат өр төлбөрийн нэмэгдэл
Урт хугацаанд

Үндсэн хөрөнгө нэмэгдүүлэх

Урт хугацаат зээлийн төлөлт

Ашиг хуваарилалт

Алдагдал
Урт хугацаанд

Үндсэн хөрөнгийн хасагдуулга

Урт хугацааны зээл нэмж авах

Ашиг

Өөрийн хөрөнгийн өсөлт



2.1.3 НББ-ээс БАЛАНС хүртэл

Санхүүгийн дүн шинжилгээ хийхэд НББ-ийг зээлийн эдийн засагч их сайн мэддэг байх хэрэгтэй. Үгүй бол баланс сайжруулахаар хийсэн янз бүрийн ажил гүйлгээг илрүүлж чадахгүй.

Тэгэхээр:

1. Тухайн компанид гарсан ажил гүйлгээнд тулгуурлан дансны бичилтүүдийг хийнэ. / нэхэмжлэх, касс, дотоод баримтууд, төлбөрийн баримт гээд хянах хэрэгтэй/
2. Дансдын эцсийн үлдэгдэлийг тооцон, дансдын жагсаалт гаргана.
3. Тохируулга ба баланс бэлтгэх
4. Балансыг нэгтгэн гаргах



Энэ хэсэг их чухал

2.1 ТОХИРУУЛГА ба Баланс бэлтгэх

1. Дүн тодорхой бус өгөгдлүүдийг бүртгэх

Жишээ: Орлогын татварын өглөг, Шүүхийн зардөл, Батлан даалтын зардал гэх мэт...





1. Тооллого
2. Үнэлгээ /Тооллого бол зөвхөн тоолох, Үнэлгээ бол тоологсон хөрөнгийг үнээр илэрхийлж хэмжих чухал хэсэг юм. / Зээлийн эдийн засагч үнэлгээг яаж, ямар арга хэрэглэж хийсэнийг сайтар мэдэх хэрэгтэй.



2.1 ТОХИРУУЛГА ба Баланс бэлтгэх

4. Баланс гаргах

5. Цаг хугацааны тохируулга
* Тухайн жилд орж, гарсан боловч бүхлээрээ юмуу хэсэгчилсэн байдлаар дараа жилд хамаарах орлого, зардлууд
* Дараагийн жилд урсах боловч бүхлээрээ юмуу хэсэгчилэн байдлаар тухайн жилд хамаарах орлого, зардлууд
* Ажил гүйлгээ гарах эсэх, түүний дүн, хугацаа нь тодорхой



5. Дүнгийн тохируулга

2.1 ТОХИРУУЛГА ба Баланс бэлтгэх

Тохируулгатай холбоотойгоор балансын чухал позициуд

Эргэлтийн хөрөнгө

o Авлага /эргэц нь ямар байна, муу авлага нь хэдэн хувь.../
o Урьдчилж төлсөн тооцоо /Энэ позицид их хэмжээний дүн байвал цаад гэрээ нь ямар юм? Нэг компанид их хэмжээгээр төлөх нь эрсдэлтэй, урьдчилгаа авагч нь хэр найдвартай? Цаад талаасаа банкны баталгаа авсан эсэх талаар мэдэх хэрэгтэй/
o Бараа материал /Үнэлгээг нь илүү их анхаарах хэрэгтэй/

Үндсэн хөрөнгө

o Биет хөрөнгө / Элэгдэл болон анхны өртгийг хараад компанийн техникийн хүчин чадал, дахин хөрөнгө оруулалт хэр байгааг харж болно/
o Биет бус хөрөнгө /Эдгээр хөрөнгийг үнэлэхэд их хэцүү байдаг учир үнэхээр мөнгө болж хөрвөж чадах эсэхийг тодорхойлох хэрэгтэй/

- гудвил - үнэт цаас, хөрөнгө оруулалт

2.1 ТОХИРУУЛГА ба Баланс бэлтгэх

Өр төлбөр

o Өр төлбөрт тохируулга хийх боломж, мөн шаардлага бага учир байгаагаар нь хүлээн аьах боломжтой. Гэхдээ өглөгийн товчооны задаргааг зайлшгүй хянах хэрэгтэй.
o Цалингийн болон НДШ-ийн өглөг хэт их байх нь компанийн төлбөрийн чадвар муу байгааг нэг талаар илтгэдэг.
o Өглөгийн дансны задаргаад сайтар хяналт хийх нь бусад богино хугацаат эх үүсвэрийн талаар дүгнэлт гаргах чухал позичи юм.

Өөрийн хөрөнгө

o Хувь нийлүүлэгчийн ашиг – энэ үзүүлэлтийг зөвхөн балансад тусгагдсан ногдол ашиг хуваарилалт, цаашлаад хуримтлагдсан ашгаар тодорхойлох нь учир дутагдалтай.
o Бизнес эрхлэгчийн хөлс? ...
o Бизнес эрхлэгчид өөрийн хөрөнгөө өр төлбөр хэлбэрээр компанидаа оруулах явдал байдаг. Энэ талаар...

2.1 ТОХИРУУЛГА ба Баланс бэлтгэх

Орлогын тайлан

o Борлуулалт нь улирлын чанартай, дусаагүй үйлдвэрлэлийн удаан циклтэй үйлдвэрүүдийн хувьд юуг анхаарах вэ? /Германд бол орлогын тайлангийн борлуулалт хэсэгт 3 тусдаа позици болгон тусгадаг/
o ББӨ -өө зөв бүртгэсэн эсэхийг нягтлах шаардлагатай. /Шууд ба шууд бус зардлын аргаар/
o Зардал /Зардлын бүтэц, өмнөх чиг хандлагаас гажсан эсэх, онцлог зардлууд гэсэн байдлаар анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй/
o Онцгой шинжтэй орлого, зардал /санхүүгийн шинжилгээ хийхдээ энэ хэсгийг хасах нь шинжилгээний үр дүнг бодитой байхад тусалдаг.Тогтмол шинж чанартай байгаа эсэхийг анхаарах/
o Ашиг, алдагдал / Онцгой шинж чанартай үйл ажиллагаанаас болж ашигт их хэмжээний өөрчлөлт оруулж байгаа бол бодит байлгах үүднээсээ ашигт ажиллагааны шинжилгээнд байнга цэвэр ашиг биш Үйл ажиллагааны ашгийг авч ашиглах хэрэгтэй./

3.1 ТООН МАТЕРИАЛЫГ БЭЛТГЭХ

o Санхүүгийн харьцаануудыг тооцохын өмнө бүх тоон үзүүлэлтийг нягталж, цаг хугацааны болон тоон хэмжигдэхүүний хувьд нэг хэлбэрт оруулах шаардлагатай.



o Үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлт, түүний динамикт дүгнэлт хийхийн тулд цаг хугацааны хувьд зөрүүгүй үзүүлэлтүүд байх нь чухал. /дан жилийн эцсийн тайлан ч юмуу/



o Бүх санхүүгийн харьцааг тооцох шаардлагагүй, тухайн компанийн онцлогт тохируулаад яг шаардлагатай аль болох цөөн харьцааг ашигла.

3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

* Аль болох цөөн, тохиромжтой харьцаа сонгож ав.
* Чухал харьцаануудын гол утгыг зайлшгүй мэдэж байх хэрэгтэй.
* Салбарын дундаж эсвэл зохистой түвшинтэй заавал харьцуулах гэж байнга бүү оролд.

3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

а. Балансын бүтэц



* Ерөнхийдөө иймэрхүү бүтэцтэй байвал сайн
* Гэхдээ ЭХ ба ҮХ-ийн хэмжээ ямар харьцаатай байх нь тухайн бизнесийн төрлөөс хамаарна.



3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

а. Балансын бүтэц

o Гадны хөрөнгийн хувь хэмжээ

(Гадны хөрөнгө * 100%)/ Нийт хөрөнгө

o Өөрийн хөрөнгийн хувь хэмжээ /эх үүсвэрийн квот/

(Өөрийн хөрөнгө*100%) / Нийт хөрөнгө

o Урт хугацаат хөрөнгийн хувь хэмжээ

(Урт хугацаат хөрөнгө*100%)/Нийт хөрөнгө

o Үндсэн хөрөнгийн санхүүжилт

(Урт хугацаат хөрөнгө*100%)/Үндсэн хөрөнгө

o Хөрөнгийн бүтэц

(Үндсэн хөрөнгө*100%)/Нийт хөрөнгө

Гэхдээ энэ үзүүлэлтийг тооцохгүйгээр шууд л балансаа хайрцаглан хараад бүхнийг дүгнэх нь илүү хялбар!!!

3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

б. Хөрвөх чадвар



o Хөрвөх чадвар нь нэг бол хөрөнгийн үнэлгээ болон эрэлт сайтай байсанаар сайн байна.
o Мөн хурдан эргэлтэнд орсоноор сайн байна.
o Гэхдээ шинжилгээнд богино хугацааны хөрвөх чадварыг ихэвчилэн иэлрхийлдэг.



3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

б. Хөрвөх чадвар

o Ажлын капитал /абсолют утга гардаг тул дүгнэхэд хэцүү/

Эргэлтийн хөрөнгө - Богино хугацаат өр төлбөр

o Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар /2-р зэргийн хөрвөх чадвар/

(ЭХ – Бараа материалын үлдэгдэл) / БХӨТ

o Эргэлтийн харьцаа /3-р зэргийн хөрвөх чадвар/

Эргэлтийн хөрөнгө/Бонгион хугацаат өр төлбөр

o Авлагын эргэц /удаагаар илэрхийлэх нь дүгнэхэд хэцүү тул шууд хоногоор илэрхийлэх нь зүйтэй/

(Дансны авлага * 360)/Борлуулалт

o Төлбөр гүйцэтгэх дундаж хугацаа /төлбөрийн чадвар нь хэр байгааг харуулна/

(Дансны өглөг*360)/ББӨ

o Бараа материалын эргэлт

(ББӨ / бараа материалын дундаж үлдэгдэл)

3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

* Энэ гурван ашгийн харьцааг цогцоор нь, тэгээд олон жилүүдийн хувьд авч үзэх хэрэтэй. Өөрөөр хэлбэл трендийг дүгнэх хэрэгтэй.
* Энэ өөр өөр ашгуудаа борлуулалтын хэмжээнд, нийт хөрөнгийн хэмжээнд, өөрийн хөрөнгийн хэмжээнд харьцуулсанаар өгөөжийг нь тодорхойлж болно.
* Ер нь бол үйл ажиллагааны ашиг хамгийн чухал. Цэвэр ашигт онцгой үйл ажиллагааны нөлөөлөл ордог тул тогтвортой биш.




3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

в. Ашигт ажиллагаа

o Нийт ахиуц ашиг /Борлуулалтын хэдэн % нь нийт ашиг байна/

(Нийт ашиг * 100%) / борлуулалт

o Үйл ажиллагааны ахиуц ашиг

(Үйл ажиллагааны ашиг*100%) / борлуулалт

(Үйл/а-ны ашиг+элэгдэл)*100% / борлуулалт

o Цэвэр ахиуц ашиг

(Цэвэр ашиг*100%) / борлуулалт

o ROI /нийт хөрөнгийн өгөөж/ Ер нь бол ЦА-ийг биш Үйл/а-ны ашгийг авч үзэх хэрэгтэй.

( Цэвэр ашиг * 100%)/ Нийт хөрөнгө

(Цэвэр ашиг+Хүүгийн зардал)*100%/ нийт хөрөнгө

o Банкны ажилтны хувьд энэ үзүүлэлт нь их чухал

(Үйл/а-ны ашиг + хүүгийн зардал)/ Нийт хөрөнгө

o ROE /өөрийн хөрөнгийн өгөөж/

( Цэвэр ашиг*100%) / өөрийн хөрөнгө

(Үйл/а-ны ашиг * 100%) / өөрийн хөрөнгө

3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

г. Зээлжих чадвар

* Зээлжих чадвар гэдэг бол зээлээ төлж чадах уу? Үгүй юу?
* Тэгвэл зээлийг та бүхний хувьд зээлийг юугаар төлдөг вэ?
+ зарим нь зээлийг ашгаар биш мөнгөөр төлдөг гэдэг.
+ зарим нь ашгаар л төлнө ш дээ гэдэг.



* Богино хугацаатай зээлийг сайн мөнгөн урсгалаар, урт хугацаат зээлийг ашгаар төлдөг гэж үздэг.



* Тийм учраас зээлжих чадварыг 2 аргаар хийдэг байна.
+ Ашигт ажиллагааны үүднээс авч үзсэн мөнгөн урсгал
+ Хөрвөх чадварын үүднээс авч үзсэн мөнгөн урсгал

3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

г. Зээлжих чадвар

Ашигт ажиллагааны үүднээс авч үзсэн мөнгөн урсгал
+ Татвар төлөхийн өмнөх ашиг

+ Элэгдэл
Cash flow
+ Өөрийн хөрөнгийн өсөлт /Дүрмийн санг нэмэгдүүлэх/

- Ашиг хуваарилалт
Орлуулах хөрөнгө оруулалт хийхийн өмнөх Cash flw
- Ашгийн татвар

- Урт хугацаат өр төлбөрийн төлөлт
Орлуулах хөрөнгө оруулалт хийхийн өмнөх Cash

Зээл төлөх чадварын харьцаа = (хүү + зээл)*100 % / Мөнгөн хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл



3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

г. Зээлжих чадвар

Хөрвөх чадварын үүднээс авч үзсэн мөнгөн урсгал
+ Татвар төлөхийн өмнөх ашиг

+ Элэгдэл
Cash flow
Дансны авлагын өөрчлөлт

Бараа бүтээгдэхүүний үлдэгдэлийн өөрчлөлт

Урьдчилж төлсөн зардлын өөрчлөлт

Дансны өглөгийн өөрчлөлт

Болзошгүй бусад өглөгийн өөрчлөлт
Үйл ажиллагааны мөнгөн урсгал
+ Өөрийн хөрөнгийн өсөлт

- Ашиг хуваарилалт
Хөрөнгө оруулалтын мөнгөн урсгал

* Урт хугацаат өр төлбөрийн төлөлт
* Нэмж авсан зээл

Санхүүгийн мөнгөн урсгал

3.2 САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦАА

г. Зээлжих чадвар

* Зээлжих чадварыг бид зээлийн шинжилгээнд үнэлэхдээ ихэвчилэн мөнгөн урсгалын таамаглалд тургууладаг. Бидний хийж байгаа мөнгөн урсгал бол хөрвөх чадварт тулгууласан мөнгөн урсгалын таамаглал. Учир нь дотоодын банкууд ихэвчилэн богино хугацаатай зээл олгодог.



* Мөнгөн урсгалын (борлуулалтын харьцаа) :

(Үйл/а-ны ашиг + элэгдэл) / борлуулалт

* Зээлжих чадварын харьцаа

(Зээл + хүү) *100% / орлуулах хөрөнгө оруулалт хийхийн өмнөх мөнгөн урсгал

3.2 СТ-нд ДҮГНЭЛТ ХИЙХ

* Үндсэн шинжилгээнийхээ хүрээнд л товч тодорхой дүгнэлтүүдийг гаргах хэрэгтэй.

- Балансын бүтэц

- Хөрвөх чадвар

- Ашигт ажиллагаа

- Зээлжих чадвар

* Эдгээр бүлгүүдийн дүгнэлтийг нэгтгэж дээд тал нь 3 өгүүлбэрээр товч дүгнэлт хийх нь чухал.

ИРЭЭДҮЙН ТӨСӨӨЛӨЛ ХИЙХ ТАЛААР

1. Мөнгөн урсгалын таамаглал

Ирээдүйн таамаглал хийхэд хөрвөх чадварт тулгууласан мөнгөн урсгалын аргаар хийх нь илүү хялбар. Өөрөөр үндсэн 3 бүлгээр /үйл ажиллагааны, санхүүгийн, хөрөнгө оруулалтын/ ав үзэн бүх орох гарах урсгалыг тооцон хийхийг хэлж байгаа юм.

* Борлуулалт /хэрвээ борлуулалтаа зээлээр хийдэг бол авлага хэзээ барагдах уу тэр үед нь мөнгөн нь орж ирдэг. Тиймээс авлага төлүүлэх гэрээний нөхцөл, өмнөх хугацааны авлагын эргэц зэргийг авч үзэх.../
* ББӨ /нэг талаар гарах урсгал боловч заавал борлуулсан тухайн сардаа түүхий эд материалын зардал гардаггүй. Тиймээс мөн л бэлтгэн нийлүүлэгчтэй байгуулсан гэрээ, өглөгийн эргэц дээр үндэслэх хэрэгтэй/
* Ингэж үйл ажиллагааны мөнгөн урсгалыг тооцож байхдаа цаг хугацааны нөлөөлөл байгаа эсэхийг өмнөх өгөгдлүүд дээр үндэслэн тооцож энэ нөлөөллөө тусгах.
* Санхүүгийн мөнгөн урсгал
* Хөрөнгө оруулалтын мөнгөн урсгал

ИРЭЭДҮЙН ТӨСӨӨЛӨЛ ХИЙХ ТАЛААР

1. Мөнгөн урсгалын таамаглал

Ирээдүйн таамаглал хийхэд хөрвөх чадварт тулгууласан мөнгөн урсгалын аргаар хийх нь илүү хялбар. Өөрөөр үндсэн 3 бүлгээр /үйл ажиллагааны, санхүүгийн, хөрөнгө оруулалтын/ ав үзэн бүх орох гарах урсгалыг тооцон хийхийг хэлж байгаа юм.

* Борлуулалт /хэрвээ борлуулалтаа зээлээр хийдэг бол авлага хэзээ барагдах уу тэр үед нь мөнгөн нь орж ирдэг. Тиймээс авлага төлүүлэх гэрээний нөхцөл, өмнөх хугацааны авлагын эргэц зэргийг авч үзэх.../
* ББӨ /нэг талаар гарах урсгал боловч заавал борлуулсан тухайн сардаа түүхий эд материалын зардал гардаггүй. Тиймээс мөн л бэлтгэн нийлүүлэгчтэй байгуулсан гэрээ, өглөгийн эргэц дээр үндэслэх хэрэгтэй/
* Ингэж үйл ажиллагааны мөнгөн урсгалыг тооцож байхдаа цаг хугацааны нөлөөлөл байгаа эсэхийг өмнөх өгөгдлүүд дээр үндэслэн тооцож энэ нөлөөллөө тусгах.
* Санхүүгийн мөнгөн урсгал
* Хөрөнгө оруулалтын мөнгөн урсгал

ИРЭЭДҮЙН ТӨСӨӨЛӨЛ ХИЙХ ТАЛААР

1. Хөрөнгө оруулалтын санхүүжилтийн хэрэгцээг таамаглах

* Бизнес эрхлэгчид хөрөнгө оруулалт хийхэд хамт гарах зардлыг тооцоогүйгээс санхүүгийн хүндрэлтэй байдолд ордог.

* Юуны түрүүнд энэ хөрөнгө оруулалтыг хийсэнээр баланс дээр ямар өөрчлөлт гарахыг тооцох хэрэгтэй. Хүсч буй санхүүжилт хүрэлцэх эсэх талаар авч үзэх нь чухал.


2. Касс ↑

3. Авлага ↑
4. Өглөг ↑
1. ҮХ ↑ /БО ↑/

Жишээ

* Борлуулалтаа өсгөхийн тулд тоног төхөөрөмж худалдан авна гэж үзье.
* Эндээс борлуулалт өсөх дээр тулгуурлан авлагын эргэцийг ашиглан нийт хэдий хэмжээний санхүүжилт хэрэгтэй байгааг тооцоолж болно

Социологийн талаар ерөнхий

Ашигласан ном зохиолууд:

А.И. Кравченко “Социологийн удиртгал”
В. Отгоннасан “Социологийн судалгааны үндсэн аргууд”
А. Радугин “Социологи”
Н. Смельзер “Социологи”
С.С. Фролов “ Социология”
В. Харчева “Основы социологии”
ДОТООД ҮЙЛ ЯВЦ
Байгууламжих үйл явц шинжлэх ухаан бүрэлдэхүүн хэсгүүд бүрэлдэн тогтох үйл явцыг байгууламжих үйл явц гэнэ. Байгууламжих үйл явцыг 2 үндсэн хэсэгт ангилдаг \ гадаад ба дотоод байгууламжих үйл явц\
Дотоод үйл явцад нь: 1 Судлах зүйл хэрхэн яаж өөрчлөгдөх вэ?
2 Онол арга зүй
3 Ойлголт ухагдахуун
4 Судалгааны арга
гэх мэт
1 Судлах зүйл хэрхэн яаж өөрчлөгдөх вэ?
Бусад шинжлэх ухаан нь нийгмийг өөр өөрийн өвөрмөц талаас нь судалдаг бол социологийн ялгагдах гол ялгаа нь цэвэр нийгмийн харилцааг судалдаг. Социолог нь нийгмийн бие даасан шинжлэх ухаан бөгөөд нийгмийн эд эс болох хүмүүс хүмүүсийн харилцан үилчлэлээр өөрчлөгдөн хувьсан байдаг хэсгүүд болон нийгмйн нэгдмэл организм болхын хувьд судалдаг. Социолог нь нийгмийг бүхэлд нь буюу аль нэг талыг объектоо болгон судалдаг. Ямар нэгэн шинжлэх ухааны хавсарга бүрэлдэхүүн хэсэг, арга нь ч биш. Нийгмийн хэсэг бүлэг хүмүүс, нийтлэг, нийгмийн харилцаа холбоо, хамааралыг судалдаг.
Социологин ШУ-ны үүрэг
Социологийн ШУ нь нийгмийн бодит байдалтай өвөрмөц холбоотой байдаг. Нэг үзэл санааг шалгаад олон түмэнд ухамсарлуулан ойлгулж, бичиглэн тоочиж мэдээлэл өгөх, нийгмээс аль нэгэн юм уу бүхэл бүтэн нийгмийн хөгжил өөрчлөлтийн хэтийн төсвийг урьдчилан тааварлах ордлдлого хийдэг.
Социологийн онол арга зүйн танин мэдэхүйн, бичиглэн тоочих мэдээллийн прогноовчлох, үзэл суртлын шүүмжлэлийн зэрэг олон тооны үүргүүд байдаг. Социологийн гүйцэтгэх үүргүүдийг нийгмийн янз бүрийн үзэгдэл, үйл явцын өөрчлөлт, хөгжилийн зүй тогтоолт хандлага. Учир шалтгааныг нээн илрүүлэн танин мэдэхүйн үүрэг.
Нийгмийн үйл явцыг удирдан жолоодох арга замын талаар зөвлөмж саналтай холбоотой практикийн гэсэн үндсэн 2 бүлэгт хуваадаг.
Нийгэм нь хурдан бус удаан хугацаанд өөрчлөгддөг ч үүнийг социологийн ШУ судалсаар байдаг.
Нийгмийн өөрчлөлт Субъект придикат нь ерөнхийдөө соел бүлэг ба нийтлэгийн нийгэмшил гэдэгт хэргэлдэг болсон М. Вебер, П. Сорокин, Г. Гарда, Л. Фонвиде, Ч. Кули, Р. Парка.
Нийгмийн өөрчлөлт гэж юу вэ?
Жишээ нь: Хуучирсан үйлдвэрт шинэ технологи оруулхаар болжээ. Энд шинэ тоног төхөөрөмж тавьснаар зогсохгүй,үйлдвэрийн ажилтнуудад дахин сургалт хамруулах естой болно. \ ажилчиж шинэ тоног төхөөрөмж дээр ажиллах учраас\ Ингээд ажилчид арай тохилог орчинд ажиллах ба дахин сургалтанд хамрагдсан нь тэр ажилчидийн хооронд тодорхой хэмжээний харилцааны өөрчлөлт гарч, энэ нь тэр хүмүүсийн үнэлэмжид нөлөөлнө.Ийм учраас техникийн шинэчлэл, нийгмийн өөрчлөлтөд нөлөөлж тиймээс үйлдвэрлийн нийгмийн бүтцэд ч бас нөлөөлж байна.
Нийгмийн өөрчлөлт бол нийгмийн бүтцийн маш чухал өөрлөлт. Түүнчлэн энэ өөрчлөлтийн илэрхийлэл буюу үр дагаварын хэмжээ,үнэлэмж, соелын эс ширхэг болон билэг тэмдэг өөрчлчгдөж байдаг. Энэ тодотгол бол маш өргөн ба энэ нь өөртөө хүний зан байдал,соел болон хүмүүсийн нийгэмд чухал бэлэг тэмдгүүд эдгээрийг нийгмийн өөрчлөлтөд багтаадаг, харин Сорокины хувьд бол нийгмийн өөрчлөлт бол цаг хугацаа болон орон зайнд, зэрэг давтаддаг үйл явц бөгөөд жирийн шугаман байдлаар хэмждэггүй.
2 Социологийн онол
• Францын алдарт социологич Э. Дюркгейм социологийн ШУ-ны материал мөн хэмээн үзэж байсан. 3үйл гэдгийг хамтын зүйл гэж ойлгож байсан. Иймээс ч тэрээр социологийн судлах зүйлийг хамтын үйл ажиллагааны бүхийл хэлбэр гэж ойлгожээ.
• Германы социологич М. Веберийн үзэж байснаар бол социологи нь хүний нийгмийн зан байдлын шинжлэх ухаан юм. Тэгэхдээ тэрээр нийгмийн зан байдал гэдгийг хүмүүсийн хоорондын харилцаа өөрөөр хлбэл хүнээс өөрөөс нь хамаарч илэрдэг үйл явц хэмээн үзэж байв. Субъект хүнд өөрт нь ямар нэгэн тодорхой утга санаа олгодог учраас энэ харилцааг тэрээр нийгмийн зан төрх хэмээн үзсэн юм.
• Марксизмынхувьд социологи гэдэг нь өргөн утгаараа нийгмийг систем болохынх нь хувьдаа судалдаг ШУ бөгөөд энэхүү системийг түүний бүрэлдэхүүн элементууд болох бие хүн, нийтлэгийн хэлбрүүд, нийгмийн байгууллагуудынх нь төлөвшил, хөгжлөөр нь дамжуулан судалдаг ШУ юм.
• Марксист арга зүйн байр сууринаас бичигдсэн Г.В. Осиповын “Социологи” хэмээн суурин бичигт социологийг түүхэн ёсоор төлөвшин тогтсон нийгмийн төлөвшил хөгжлийн ерөнхий болон өвөрмөц хууль зүй тогтлуудын тухай ШУ хэмээн тодорхойлсон байна.
Э. Дюркгеилийн үзэж байгаагаар нийгмийн баримж материалуудын объектив бодит шинжйг зөвшөөрөх нь социологийн аргын голлох шинж юм.
3 Ойлголт ухагдахуун
Социологи хэмээх үг нь латииний societies буюу нийгэм,logo буюу үг, ойлголт, сургаал гэсэн үгнээс гаралтай Нэр томъёны хувьд социологи гэдэг нь нийгмийн тухай ШУ гэсэн үг болох нь.
Социологийн ШУ-ыг үндэслэгч Францийн сэтгээгч О. Конт социологийг ниймийн тухай позитив ШУ хэмээн үзэж байв.
Орчи үеийн социологи нь нийгмийг дүрслхдээ социаль бүтцийг үндэс болгодог . Социаль бүтэц нь: институутуд,социаль роль , социаль статусуудын цогц нийлбэр болдог. Гэр бүл, үйлдвэрлэл,шашин, боловсрол,хувийнөмч, арми, улс орон зэрэг н нийгмийн үндсэн суурь институтууд юм. Нийгмийн хэрэгцээ хүний хэрэгцээнүүд нийцэж давхцвал уул хэрэгцээг үндсэн хэрэгцээ гэнэ.
Нийгмийн оршин тогтнох үндсэн баялгийн бүтээл, залуу үеийг сургаж хүмүүжүүлэх, хүний нөхөн үржихүй нийгмийн хэвийн байдлыг хангах гэх мэтийн хэрэгцээнүүд нь хүн амын олонхийн хүлээн зөвшөөрдөг үндсэн хэрэгцээнүүд юм. Нийгмийн аль нэг үндсэн хэрэгцээг хангахын тулд социаль үүргийг өөртөө хүлээдэг стандартчилсан хэлбэрийг социаль институт гэнэ.
Институт бүр нь өөрчлөгдөшгүй урьдчилан өгөгдсөн сургах, хүмүүжүүлэх, үйлдвэрлэх, хамгаалах гэх мэтийн үүргүүдийг биелүүлж байдаг.
Үүрэг роль 2 нягт холбоотой, тухайн үүрэг, ролийг гүйцэтгэн байсан хүмүүс өөрчлөгдлөө ч гэсэн роль нь хэвээр үлддэг. Хүмүүс өөрчлөгдсөн ч социаль роль болон социаль статус байж л байдаг.
Статус гэдэг нь хүмүүсийн нийгэмд эзэлдэг байр суурь, социаль байр байдал юм. Нэг янзын социаль байр суурь эзлэж байгаа болон нэг янзын ролийг гүйцэтгэж байгаа хүмүүсийн нийлбэр цогцыг социаль бүлэг гэдэг. Томоохон бүлгүүд нь нас хүйсээр нь, үндэстэн,угсаатанаар, мэргэжлүүд, эдийн засгаар, шашнаар, улс төрөөр гэх мэт бүлгүүд байж болно. Ийм гол бүлгүүд байдаг бөгөөд эдгээрийг бүхэлд нь социаль бүрэлдэхүүн гэж нэрэлдэг.
Эрх мэдэл, социаль баялгаас хүртэх хэр хэмжээний тэгш бус байдлаас үүссэн пирамид ямарч нийгэмд байдаг. Дээр дээрээсээ давхар мөн байрласан эдгээр бүлгүүд нь нийгмийн социаль давхраажилтийг бүрдүүлдэг. Эдгээр бүлэг давхаргуудыг холбож байдаг чухал зүйл бол нийгэмдэх хөдөлмөрийн хуваарь юм.Социаль бүтэц нь нийгмийн арьс яс болдог бол соёл нь түүний мах бодь нь болдог.
Хүн социаль хэм хэмжээ ба ролийг зөв эзэмших үйл явцыг социаль хяналт үргэлж хянаж байдаг бөгөөд энэ нь маш олон янзаар илэрдэг.
Санкци нь эсрэг ба сөрөг гэсэн хэсэгт хуваагддаг хяналтын механизм нь энэхүү санкцийг хэрэглэснээрээ нийгмийн тогтвортой байдлыг хангаж байдаг.
Социаль харилцааг хяндаг хууль хэм хэмжээ байхгуй бол нийгэм хямралд орох бөгөөд үүнийг аноми байдал гэж нэрлэдэг

The Ryoichi Sasakawa Young Leaders Fellowship Fund: SYLFF

About SYLFF

“SYLFF” (pronounced as “sylph”) refers to The Ryoichi Sasakawa Young Leaders Fellowship Fund Program that was established in 1987 by The Nippon Foundation. Selected institutions of higher learning each receive endowments (permanent funds) of US$1 million which are invested and managed by the receiving institutions. Under this unique scheme, the earnings of their investments are used to provide fellowships to students enrolled in master’s and doctoral degree programs that fall within the parameters of the social sciences, humanities, and the performing arts. As of March 2008, there were 68 universities and consortia (a total of 87 institutions of higher learning) in 44 countries that have received SYLFF endowments, and more than 10,000 SYLFF Fellows (recipients of SYLFF fellowships).

The SYLFF Program is a collaborative initiative of The Nippon Foundation (the donor of endowments) (NF) and The Tokyo Foundation (the program administrator).

Vision:

“The world is one family and all mankind are brothers and sisters.” ― Ryoichi Sasakawa
All have the right to fulfill their basic needs for food, health care and education.

Mission:

To support the education of outstanding students pursuing graduate level study in the social sciences and humanities with high potential for leadership and commitment to exercising leadership in local, national, regional and international affairs, in public as well as in private endeavors. To nurture future leaders who will transcend geopolitical, religious, ethnic, cultural and other boundaries and will contribute to peace and the well-being of humankind.

The SYLFF Program is an outgrowth of the vision of the late Ryoichi Sasakawa, the founding chairman of NF and a philanthropist. To contribute to the fulfillment of the vision and mission of SYLFF by establishing endowments at selected institutions of higher learning throughout the world, a scheme ensures a sustainable source of fellowships in perpetuity.